Op 26 juni 2013 verdedigde dr.
Van Kooten in de aula van de Vrije Universiteit van Amsterdam zijn proefschrift
over de kerkorde van 1951. De promotor was prof. dr. A van de Beek, de
copromotor prof. dr. W. Janse. Het proefschrift van dr. Van Kooten is, samen
met dat van dr. M. Klaassen, de eerste uitgave van het nieuwe label van
uitgeverij De Banier onder de naam Labarum
Academic. Labarum is Latijn voor
'banier.' Onder dit label wil de Banier de komende tijd verschillende
proefschriften, mono-grafieën en congresbundels uitgeven op het gebied van
theologie, geschiedenis en maatschappijwetenschappen. Een initiatief dat te
waarderen is, maar dat, wat betreft vormgeving, nog wel flink wat verbetering kan
gebruiken. Jammer dat men hier niet meer aandacht aan heeft besteed.
Bronnenonderzoek
Voor mij ligt een lijvig
proefschrift van bijna zevenhonderd pagina's. De inhoudsopgave alleen al telt
dertien bladzijden. Het proefschrift is getiteld 'Hoe apostolaire bewogenheid
een onbeweegbare kerk in beweging brengt.' Met als ondertitel 'Onderzoek naar
de oorsprong en bedoelingen van hoofdthema's van de kerkorde van 1951.' Het
geheel verraadt een jarenlange studie en nodigt niet direct uit tot lezen. De
studie is met name een gedetailleerd bronnenonderzoek naar het ontwerp en de
oorsprong van de Kerkorde van 1951. Van Kooten put hierbij uitsluitend uit de
notulen en verslagen van de Generale Synode en de verschillende commissies
rondom de kerkorde, uit de periode 1940-1951. Alle uitingen op privétitel die
door de hoofdrolspelers uit die tijd gedaan zijn, worden niet meegenomen. Deze
keuze is begrijpelijk, maar de verantwoording overtuigt niet direct. Hoewel het
bronnenonderzoek erg gedetailleerd is, weet Van Kooten het geheel wel leesbaar
te houden. Ondanks dat, is het meest interessante deel toch wel het vierde
deel. In honderd pagina's vindt hier de evaluatie plaats. Van een aantal van de
Romeinse artikelen wordt vanuit het perspectief van het apostolaat de
ontwikkeling geëvalueerd. Telkens blijkt het apostolaat van beslissend belang
te zijn.
Kerk in beweging?
Duidelijk wordt uit het
proefschrift dat de apostolaatgedachte leidend is geweest bij het ontwerp van de nieuwe
kerkorde. De situatie van de Tweede Wereldoorlog leidde ertoe dat de kerk
belijdend ging spreken. Er kwam beweging
in een kerk die meer dan honderd jaar gevangen zat in de Babylonische
gevangenschap van het algemeen reglement van 1816. Tegelijk laat Van Kooten
zien dat veel begrippen nooit goed gedefinieerd zijn. Daarnaast ontbrak het aan de
bezinning op prealabele vragen. Het begrip apostolaat zelf is nooit helder
ingevuld en haar betekenis verschoof. Van de uitleg van Kraemer, apostolaat
als het uitreiken naar het verlorene, tot de interpretatie van Van Ruler, apostolaat als instrument voor maatschappijkritiek. De realiteit was, dat
wanneer men het eerst eens had moeten worden over de beginselen, men het nooit
eens was geworden. 'Het heeft geleid tot een kerkorde en zo tot een kerkelijk
leven zonder vaste koers. In feite wordt zo de toestand van het reglement
bestendigd' (579). De beweging die ingezet was werd richtingloos, de trein nam
een verkeerde wissel en raakte uitgerangeerd. Dit laatste is de toch wel
teleurstellende conclusie van het proefschrift. Het roept de vraag op die de
promotor in de laudatio stelde: 'Is
de kerkorde de projectbeschrijving van het werk dat gedaan moet worden, of is
het de tafelschikking van het feest na gedane arbeid?'
Gewicht
De vraag die blijft hangen is of
dit proefschrift niet te laat is gekomen? Het is een uitgebreide en
gedetailleerde studie, waarvan het de vraag is in hoeverre het nog relevant is.
De PKN heeft reeds in 2004 afscheid genomen van de Kerkorde van 1951 en haar
nieuwe kerkorde is al lang en breed voltooid en ingevoerd. Wat dat betreft is
het proefschrift te laat. De HHK heeft de kerkorde van 1951 in 2004 overgenomen
en is op dit moment bezig haar te herzien. Het lijkt alsof de relevantie met
name daar gezocht moet worden. Met de woorden van dr. Van Kooten: 'Het laat
zien hoe belangrijk, diep ingrijpend en geestelijk de zaken rond de kerkorde
zijn. Synodeleden moeten de envelop daarom niet ongeopend laten. Bezig zijn met
de kerkorde is belangrijk werk.' Het zou zomaar kunnen dat tweeënzestig jaar
later iemand er bijna zevenhonderd pagina's over vol schrijft.
R. van Kooten, Hoe apostolaire
bewogenheid een onbeweegbare kerk in beweging brengt, onderzoek naar de
oorsprong en bedoelingen van hoofdthema's van de kerkorde van 1951, Labarum
Academic, Apeldoorn, 685 blz., € 39,95.