woensdag 20 maart 2013

Willem Balke, Jan C. Klok, Willem van 't Spijker (red.), Théodore de Bèze

Uitgeverij Kok is al enige tijd bezig met een serie geïllustreerde uitgaven van overzichtswerken van belangrijke reformatoren. Eerder waren Johannes Calvijn en Guido de Bres aan de beurt en nu is er een werk gewijd aan de persoon van Theodorus Beza. Het heeft als titel de Franse naam van Beza: Théodore de Bèze en als ondertitel Zijn leven en werk. Het is verschenen onder redactie van Willem Balke, Jan C. Klok en Willem van 't Spijker. 

Theodorus Beza (1519-1605) is altijd voor velen een bijna onbekende gebleven, maar al te vaak stond hij in de schaduw van Calvijn. Het lijkt er daardoor op alsof hij slechts een rol van weinig belang speelde. De indrukwekkende uitgave die voor ons ligt toont overtuigend het tegendeel aan. In een uitgebreide biografie en vele artikelen wordt de veelzijdigheid van deze Reformator voor het voetlicht gebracht. Beza was net als Calvijn een Fransman. Geboren in Vézelay, onderwezen in Parijs en Orlèans. Lange tijd heeft hij als naaste medewerker van Calvijn in Genève gewerkt. Na diens dood werkt hij daar nog vele jaren lang als zijn opvolger en gaat verder in diens theologisch spoor. Veel en belangrijk werk heeft hij verricht ten dienste van de zaak van de Reformatie. Zijn Confession de la foy chrestienne (1559) kende vele herdrukken. Sporen ervan zijn te vinden in de Nederlandse Geloofsbelijdenis en de Heidelbergse Catechismus. We ontmoeten hem echter niet alleen als theoloog maar ook als filoloog (hij verzorgde een groot aantal tekstedities van het Grieks Nieuwe Testament), als satiricus (regelmatig nam hij de Roomse Kerk op de hak) en als dichter (in opdracht van Calvijn dichtte hij vele Franse psalmen). Beza was een veelzijdig persoon en zijn blijvende betekenis mag dan ook niet onderschat worden. Drs. J.C. Klok geeft hem de titel ambassadeur van de Reformatie' en prof. dr. W. Balke noemt hem 'een buitengewoon getalenteerd theoloog'. Beza verdiend eigen aandacht en met deze publicatie krijgt hij die ook. 

De grondslag van het boek wordt gevormd door een vertaling van de biografie over Beza door Alain Dufour, Théodore de Bèze: Poète et théologien, uitgegeven in 2006. Dit werk heeft men vertaald en enigszins aangepast. Of het door de vertaling of door het origineel komt weet ik niet, maar de biografie leest niet echt prettig. Deze hoofdtekst wordt telkens onderbroken door een groot aantal artikelen van verschillende auteurs. Telkens ook moet men daardoor een aantal bladzijden verder bladeren opzoek naar het vervolg van de hoofdtekst. Ook dit bevorderd de leesbaarheid van de biografie niet. In de artikelen worden door een flink aantal internationale deskundigen diverse thema's uit het leven en werk van Beza nader belicht. Af en toe overlappen de artikelen en de biografie elkaar, maar dit werd niet als storend ervaren. Meestal zijn de artikelen vooral aanvullend. Verder wordt de tekst van de biografie ook nog onderbroken door een drietal intermezzo's. Ook dit blijken verzamelingen van artikelen te zijn rondom een bepaald thema. Een enkele keer komt hier ook Beza zelf aan het woord. Zo vinden we tot onze verrassing de tekst van twee bijdragen van Beza aan de congrégations die in Geneve gehouden werden, voor het eerst vertaald door prof. dr. E.A. de Boer en hier gepubliceerd. Aangezien normaal gesproken alleen de bijdragen van Calvijn aan deze Bijbelbesprekingen genoteerd werden is dit zeker uniek te noemen. 

Al met al is er deze bundel heel wat te vinden omtrent de persoon van Beza. Alles bij elkaar maakt het de indruk van een luxe uitgevoerde en rijk geïllustreerde knipselmap, aangevuld met een biografie. Dit geeft direct het sterke en zwakke van het boek aan. Aan de ene kant krijgt men soms het gevoel van de bomen het bos niet meer te zien, aan de andere kant is er waarschijnlijk geen werk dat op zo'n veelzijdige wijze de persoon van Beza belicht. Wie het leest kan niet anders dan onder de indruk raken van deze man die pastor, dichter, pedagoog en diplomaat tegelijk was maar toch vooral ook theoloog en als zodanig van onmisbare betekenis is geweest voor de Reformatie. 

Willem Balke, Jan C. Klok, Willem van 't Spijker, Théodore de Bèze, Zijn leven en werk, Kok, Kampen, 480 blz., € 39,90.